Οι άνθρωποι είμαστε ένα τροπικό είδος. Το μεγαλύτερο μέρος της εξελικτικής μας ιστορίας το έχουμε ζήσει σε ζεστά κλίματα, κάτι που εξηγεί γιατί πολλοί από εμάς περνάμε το χειμώνα κάτω από μια κουβέρτα, ονειρευόμενοι το καλοκαίρι.
Πράγματι, όλοι οι πίθηκοι που υπάρχουν σήμερα, βρίσκονται στις τροπικές περιοχές. Τα παλαιότερα γνωστά απολιθώματα της ανθρώπινης καταγωγής προέρχονται από την κεντρική και ανατολική Αφρική. Οι ανθρωπίνοι που διασκορπίστηκαν προς τα βόρεια, σε μεγαλύτερα γεωγραφικά, πλάτη χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν, για πρώτη φορά, χαμηλές θερμοκρασίες, μικρότερες ημέρες που περιόριζαν τον χρόνο αναζήτησης τροφής, χιόνι που δυσκόλευε το κυνήγι και παγωμένο άνεμο που ενέτεινε την απώλεια θερμότητας από το σώμα τους.
Πως, λοιπόν, το είδος μας κυριαρχεί σε κάθε μέρος του πλανήτη -και όχι μόνο στις θερμές προγονικές μας χώρες- με δεδομένη την περιορισμένη προσαρμογή μας στο κρύο; Η απάντηση βρίσκεται στην ικανότητά μας να αναπτύσσουμε περίπλοκες πολιτιστικές λύσεις στις προκλήσεις της ζωής.
Τα πρώτα σημάδια ανθρωπίνων στη βόρεια Ευρώπη βρίσκονται στο Happisburgh, στην ανατολική Αγγλία, όπου έχουν βρεθεί πατημασιές και πέτρινα εργαλεία 900.000 ετών. Η περιοχή, εκείνη την εποχή, χαρακτηριζόταν από κωνοφόρα δάση και κρύους χειμώνες, συνθήκες παρόμοιες με αυτές της σημερινής νότιας Σκανδιναβίας. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι οι ανθρωπίνοι του Happisburgh παρέμειναν στην τοποθεσία για πολύ, κάτι που υποδηλώνει ότι δεν είχαν χρόνο να προσαρμοστούν σωματικά.
Αποτελεί μυστήριο το πως επιβίωσαν, σε αυτές τις σκληρές συνθήκες, τις τόσο διαφορετικές από αυτές που επικρατούσαν στις προγονικές αφρικανικές πατρίδες τους. Στην περιοχή δεν υπάρχουν σπήλαια, ούτε έχουμε βρει στοιχεία για καταφύγια. Τα αντικείμενα που έχουν βρεθεί στο Happisburgh είναι απλά, γεγονός που δείχνει έλλειψη πολύπλοκης τεχνολογίας.
Τα στοιχεία για χρήση φωτιάς για εκείνη την περίοδο είναι αμφιλεγόμενα, ενώ εργαλεία τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για δημιουργία ανθεκτικών στις καιρικές συνθήκες ρούχων δεν θα εμφανιστούν στη Δυτική Ευρώπη, παρά μόνον 850.000 χρόνια αργότερα. Τα ζώα συνηθίζουν να μεταναστεύουν για να αποφύγουν το εποχικό κρύο, όμως οι ανθρωπίνοι του Happisburgh θα έπρεπε να ταξιδέψουν περίπου 800 χιλιόμετρα νότια για να δουν ουσιαστική διαφορά.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους ανθρωπίνους να επιβιώνουν χωρίς φωτιά ή ζεστά ρούχα, σε αυτούς τους αρχαίους χειμώνες του Happisburgh. Το γεγονός, ωστόσο, ότι είχαν βρεθεί τόσο βόρεια, σημαίνει ότι πρέπει να είχαν βρει έναν τρόπο να επιβιώσουν από το κρύο· οπότε ποιος ξέρει τι μπορεί να βρουν οι αρχαιολόγοι στο μέλλον;
Οι κυνηγοί του Boxgrove
Τοποθεσίες από πιο πρόσφατους οικισμούς, όπως το Boxgrove στη νότια Αγγλία, προσφέρουν περισσότερες ενδείξεις για το πώς οι αρχαίοι ανθρωπίνοι επιβίωσαν στα βόρεια κλίματα. Ο οικισμός χρονολογείται πριν από σχεδόν 500.000 χρόνια, όταν το κλίμα επιδεινωνόταν προς μια από τις πιο κρύες περιόδους στην ανθρώπινη ιστορία.
Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι κυνηγούσαν ζώα· από σημάδια σε κόκαλα έως μια ωμοπλάτη αλόγου πιθανώς τρυπημένη από ξύλινο δόρυ. Τα ευρήματα βρίσκονται σε συμφωνία με τα αντίστοιχα μελετών για ανθρώπους που ζουν ως τροφοσυλλέκτες σήμερα, οι οποίες δείχνουν ότι οι άνθρωποι σε ψυχρότερες περιοχές εξαρτώνται περισσότερο από το κυνήγι των ζώων, σε σχέση με αυτούς που ζουν σε θρμότερα κλίματα. Το κρέας παρέχει σε αφθονία τις θερμίδες και τα λίπη που απαιτούνται για την αντιμετώπιση οτυ κρύου.
Μία απολιθωμένη κνήμη, που έχει βρεθεί στο Boxgrove, είναι ιδιαίτερα στιβαρή συγκρινόμενη με αυτή ενός σύγχρονου ανθρώπου, δείχνοντας πως ανήκε σε ένα γεροδεμένο άτομο. Μεγαλύτερα σώματα με σχετικά κοντά άκρα, μειώνουν την απώλεια θερμότητας, καθώς ελαχιστοποιούν την επιφάνεια.
Η καλύτερη σιλουέτα για την αποφυγή απώλειας θερμότητας είναι η σφαίρα· έτσι τα ζώα και οι άνθρωποι στα ψυχρά κλίματα τείνουν να προσεγγίζουν αυτό το σχήμα όσο το δυνατόν περισσότερο. Για αυτή την περίοδο, επίσης, υπάρχουν σαφέστερες αποδείξεις για χρήση φωτιάς.
Ειδικοί στο ψυχρό κλίμα
Οι Νεάντερταλ, που έζησαν στην Ευρασία πριν από 400.000 έως 40.000 χρόνια περίπου, κατοικούσαν σε παγετωνικά κλίματα. Συγκριτικά με τους πρόγονούς τους στην Αφρική και με εμάς, διέθεταν κοντά, δυνατά άκρα και φαρδιά, μυώδη σώματα, κατάλληλα για παραγωγή και διατήρηση της θερμότητας.
Ωστόσο, το προεξέχον πρόσωπο του Νεάντερταλ και η μύτη του που μοιάζει με ράμφος πουλιού, εμφανίζουν την αντίθετη εικόνα από αυτήν που θα περίμενε κανείς για κάποιον που έχει προσαρμοστεί σε μια εποχή παγετώνων. Οι σημερινοί άνθρωποι που ζουν σε ψυχρές συνθήκες, όπως επίσης οι μακάκοι των ψυχρών περιοχών της Ιαπωνίας ή οι αρουραίοι εργαστηρίου που εκτρέφονται σε ψυχρές συνθήκες, τείνουν να αναπτύσσουν σχετικά ψηλές, στενές μύτες και φαρδιά, επίπεδα ζυγωματικά.
Υπολογιστικά μοντέλα αρχαίων σκελετών, όμως, έδειξαν πως οι μύτες των Νεάντερταλ ήταν πιο αποτελεσματικές στη διατήρηση της θερμότητας και της υγρασίας, από αυτές των προηγούμενων- προσαρμοσμένων σε θερμά κλίματα- ειδών. Απ’ ό,τι φαίνεται, η εσωτερική δομή είναι εξίσου σημαντική με το μέγεθος της μύτης.
Παρά την προσαρμοσμένη στο κρύο φυσιολογία τους, οι Νεάντερταλ εξακολουθούσαν να είναι δέσμιοι της τροπικής τους καταγωγής. Δεν διέθεταν, για παράδειγμα, την παχιά γούνα που χαρακτήριζε άλλα θηλαστικά της παγετωνικής Ευρώπης, όπως ο μαλλιαρός ρινόκερος ή ο μοσχόβους. Αντίθετα, οι Νεάντερταλ για να αντεπεξέλθουν ανέπτυξαν έναν ιδιαίτερα πολύπλοκο πολιτισμό.
Τα ευρήματα δείχνουν πως κατασκεύαζαν ρούχα και καταφύγια από δέρματα ζώων. Στοιχεία σχετικά με μαγείρεμα αλλά και με παρασκευή κόλλας από σημύδα για την κατασκευή εργαλείων, δείχνουν έναν ιδιαίτερα προηγμένο έλεγχο της φωτιάς από τους Νεάντερταλ.
Αν και ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο, ορισμένοι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι τα οστά των πρώιμων Νεάντερταλ από την ηλικίας 400.000 ετών τοποθεσία Sima de los Huesos, στη βόρεια Ισπανία, παρουσιάζουν εποχιακές μεταβολές που παραπέμουν σε επιβράδυνση του μεταβολισμού λόγω χειμερίας νάρκης.
Ελάχιστα είδη πρωτευόντων πέφτουν σε χειμερία νάρκη· ορισμένοι λεμούριοι στη Μαδαγασκάρη και ο αφρικανικός γαλάγος, καθώς και ο Xanthonycticebus pygmaeus στο βόρειο Βιετνάμ.
Αυτό θα μπορούσε να σας κάνει να σκεφτείτε πως και οι άνθρωποι μπορούν επίσης να πέσουν σε χειμερία νάρκη. Όμως, τα περισσότερα είδη που το κάνουν αυτό έχουν μικρά σώματα, με ορισμένες εξαιρέσεις όπως οι αρκούδες. Οι άνθρωποι ίσως να είναι πολύ μεγάλοι για χειμερία νάρκη.
Πολυτεχνίτης
Τα πρώτα απολιθώματα των ριζών του Homo sapiens χρονολογούνται πριν από σχεδόν 300.000 χρόνια, στο Μαρόκο. Όμως το ταξίδι μας από την Αφρική, για να αποικίσουμε τελικά όλα τα μέρη του πλανήτη, ξεκίνησε πριν από μόλις 60.000 χρόνια. Αυτό μας καθιστά σχετικά νεοφερμένους στους περισσότερους από τους βιότοπους που κατοικούμε σήμερα. Κατά τη διάρκεια των χιλιάδων ετών που μεσολάβησαν, οι άνθρωποι που ζουν σε παγωμένα μέρη μπορεί να προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον τους, αλλά αυτό συνέβη σε μικρή κλίμακα.
Γνωστό παράδειγμα αυτής της προσαρμογής αποτελεί το γεγονός ότι σε περιοχές με χαμηλό ηλιακό φως, ο Homo sapiens ανέπτυξε ανοιχτόχρωμους τόνους δέρματος, οι οποίοι είναι πιο αποτελεσματικοί στην σύνθεση της βιταμίνης D. Επίσης, τα γονιδιώματα των σημερινών Inuit της Γροιλανδίας εμφανίζουν προσαρμογή στην πλούσια σε λιπαρά θαλάσσια διατροφή, που είναι ευεργετική απέναντι στο κρύο.
Ακόμη πιο άμεσες αποδείξεις προέρχονται από το DNA σε μία τρίχα 4.000 ετών, η οποία διατηρήθηκε στο μόνιμα παγωμένο υπέδαφος (permafrost) της Γροιλανδίας. Τα αποτελέσματα από την μελέτη της δείχνουν γενετικές αλλαγές, οι οποίες οδήγησαν σε στιβαρά σώματα για την μεγιστοποίηση της παραγωγής και της συγκράτησης της θερμότητας· όπως το άτομο από την τοποθεσία Boxgrove, του οποίου βρήκαμε την απολιθωμένη κνήμη.
Λόγω της τροπικής μας κληρονομιάς, δεν είμαστε σε θέση να ζήσουμε σε κρύα μέρη χωρίς να αναπτύξουμε τρόπους αντιμετώπισης αυτών των χαμηλών θερμοκρασιών. Πάρτε, για παράδειγμα, τα παραδοσιακό μπουφάν των Ινουίτ, το οποίο παρέχει καλύτερη μόνωση από την χειμερινή στολή του Καναδικού στρατού.
Αυτή η ανθρώπινη ικανότητα συμπεριφορικής προσαρμογής έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξελικτική μας επιτυχία. Ακόμη και σε σύγκριση με άλλα πρωτεύοντα, οι άνθρωποι εμφανίζουμε την μικρότερη φυσική προσαρμογή στο κλίμα. Η συμπεριφορική προσαρμογή είναι ταχύτερη και πιο ευέλικτη από την αντίστοιχη βιολογική. Οι άνθρωποι αποτελούν τους απόλυτους δεξιοτέχνες της προσαρμογής, ευδοκιμώντας σχεδόν σε κάθε οικοσύστημα.
Πηγή: https://theconversation.com/
