Ακόμη και τα πιο σκληρά είδη έχουν τα όριά τους σχετικά με την αλλαγή του κλίματος.
Καθώς η κλιματική αλλαγή μεταμορφώνει τον κόσμο μας, οι επιπτώσεις θα γίνουν άνισα αισθητές, με ορισμένα ζώα να αγωνίζονται να επιβιώσουν όταν άλλα θα βρίσκουν τρόπους ώστε να ξεπεράσουν τις προκλήσεις που προκύπτουν.
Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται όλο και πιο συχνά ως “νικητές και ηττημένοι κάτω από την κλιματική αλλαγή”, εξηγεί ο Giovanni Strona, οικολόγος και πρώην αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι – τώρα ερευνητής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο Strona ηγήθηκε μιας έρευνας που δημοσιεύτηκε το 2022 στο περιοδικό “Science Advances”, η οποία διαπίστωσε ότι κάτω από ένα σενάριο ενδιάμεσων εκπομπών, πρόκειται να χάσουμε κατά μέσο όρο σε όλο τον κόσμο σχεδόν το 20% της βιοποικιλότητας των σπονδυλωτών μέχρι το τέλος του αιώνα. Κάτω από το χειρότερο δυνατό σενάριο υπερθέρμανσης, η απώλεια αυτή αυξάνεται σχεδόν στο 30%.
Ποια ζώα είναι λοιπόν οι “νικητές” και πόσο καλά θα τα καταφέρουν κάτω από τις αυξανόμενες θερμοκρασίες, την ξηρασία και την απώλεια οικοτόπων;
Όλα συνδέονται μεταξύ τους
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ότι η βιοποικιλότητα της Γης απειλείται από την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή των οικοτόπων. Το 2022, το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (World Wildlife Fund – WWF) εξέδωσε μία αναφορά, την “Living Planet Report”, βάσει της οποίας έχει καταγραφεί μείωση της σχετικής αφθονίας των παρακολουθούμενων ειδών κατά 69%, από το 1970. Εν τω μεταξύ, 1 εκατομμύριο είδη σε ολόκληρο τον πλανήτη αντιμετωπίζουν σήμερα τον κίνδυνο του αφανισμού, εξαιτίας αυτής της δίδυμης απειλής, σύμφωνα με την έκθεση. Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι πλέον η Γη βιώνει την έκτη μαζική εξαφάνιση.
Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει σε αυτούς τους κινδύνους εξαφάνισης με πολύπλοκους και αλληλένδετους τρόπους, ορισμένοι από τους οποίους είναι ακόμη άγνωστοι. Θα επηρεάσει άμεσα τους πληθυσμούς προκαλώντας ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καταιγίδες· αυξάνοντας τις θερμοκρασίες ή μειώνοντας τις βροχοπτώσεις πέρα από τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να επιβιώσει ένα είδος· και συρρικνώνοντας τα βασικά ενδιαιτήματα από τα οποία εξαρτώνται τα ζώα.
Όπως έδειξε η έρευνα, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Strona, η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να επιφέρει έμμεσες επιπτώσεις, οι οποίες απλώνονται μέσα σε ένα οικοσύστημα. Αυτός και η ομάδα του κατασκεύασαν διάφορα μοντέλα Γης που ενσωματώνουν πάνω από 15.000 τροφικές αλυσίδες που αντιπροσωπεύουν τους συνδέσμους μεταξύ πολλών χιλιάδων χερσαίων ειδών σπονδυλωτών. Στη συνέχεια, για αυτά τα οικοσυστήματα προσομοίωσαν διάφορα σενάρια αλλαγής κλίματος και χρήσης γης.
Οι προσομοιώσεις έδειξαν ότι όταν η κλιματική αλλαγή προκαλούσε άμεσα την απώλεια ενός είδους, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την -με μορφή χιονοστιβάδας- απώλεια πολλών ειδών που εξαρτώνται από αυτό το ένα είδος για τροφή, επικονίαση ή και άλλες υπηρεσίες μέσα στο οικοσύστημα. Αυτό το φαινόμενο-ντόμινο, γνωστό ως “συν-εξαφάνιση” (co-extinction), θα οδηγήσει στη μείωση της ποικιλότητας των χερσαίων σπονδυλωτών ειδών κάτω από την κλιματική αλλαγή που η έρευνα προβλέπει να λάβει χώρα. Με δεδομένο ότι η μελέτη δεν μοντελοποίησε τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής σε ομάδες εντόμων ή φυτών, τα ευρήματα αυτά είναι πιθανότατα αισιόδοξα, δηλώνει ο Strona.
Η τεράστια πολυπλοκότητα των σχέσεων μεταξύ των ζώων εντός των φυσικών οικοσυστημάτων, καθώς και η αβεβαιότητα για το πόσο ακραία θα είναι η κλιματική αλλαγή, καθιστά δύσκολο το να “βουτήξουμε” μέσα σε αυτά τα δεδομένα και να εντοπίσουμε ποια ζώα θα τα πάνε καλύτερα από άλλα, καθώς ο κόσμος μας θερμαίνεται. Ωστόσο, η έρευνα έδειξε μια γενική τάση: «Αυτό που βρήκαμε είναι ότι τα μεγαλύτερα είδη και τα είδη που βρίσκονται ψηλά στην τροφική αλυσίδα θα επηρεαστούν δυσμενέστερα», εξηγεί ο Strona.
Έτσι, τα ζώα με χαμηλότερες θέσεις στην τροφική αλυσίδα -όπως τα έντομα ή τα τρωκτικά- μπορεί να τα καταφέρουν καλύτερα σε έναν κόσμο που θερμαίνεται.
Προσαρμόσιμα ζώα
Τα μεγαλύτερα είδη τείνουν να αναπαράγονται πιο αργά, και αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο που συνέδεσαν οι ερευνητές με την κλιματική ευαλωτότητα.
Μία ακόμα πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Global Change Biology”, εξέτασε 461 ζωικά είδη σε έξι ηπείρους και ανέλυσε τις επιπτώσεις των μεταβολών της χρήσης γης και της θερμοκρασίας στους πληθυσμούς τους. «Αυτό που βρήκαμε είναι ότι τα είδη που αναπαράγονται πολύ γρήγορα τα πηγαίνουν ιδιαίτερα καλά στην εκμετάλλευση των νέων οικοτόπων – παίρνοντας ενέργεια και μετατρέποντάς την σε απογόνους», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Gonzalo Albaladejo Robles, επιστήμονας της Βιολογίας της Διατήρησης στο University College London.
Η ταχύτερη αναπαραγωγή μπορεί να ωφελήσει τα είδη σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα, διότι προσαρμόζονται πιο εύκολα σε μεταβαλλόμενους οικοτόπους. Οι γρήγοροι κύκλοι αναπαραγωγής δίνουν σε αυτά τα είδη μια «ευκαιρία να επιβιώσουν από αυτές τις κορυφώσεις των περιβαλλοντικών διαταραχών», όπως είναι οι ακραίες καιρικές συνθήκες ή η απώλεια ενδιαιτημάτων, εξηγεί ο Robles. Εν τω μεταξύ, τα ζώα με βραδύτερη αναπαραγωγή εμφάνισαν μία αντίθετη τάση στη μελέτη, με τους πληθυσμούς τους να μειώνονται καθώς η θερμοκρασία και το ενδιαίτημα μεταβάλλονταν.
Το μέγεθος, επίσης, αποτελεί έναν παράγοντα που μπορεί να λειτουργήσει κατά των ειδών. Για παράδειγμα, τα μεγαλύτερα ζώα πιέζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή καθώς χρειάζονται μεγαλύτερες εκτάσεις συνεχούς οικοτόπου, όπως και περισσότερη τροφή, η οποία εύκολα απειλείται από την απώλεια οικοτόπων και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο τοπίο και στους πόρους, λέει ο Robles.
«Εάν είστε ελέφαντας, είναι πιθανότερο να είστε ευαίσθητοι απέναντι σε σοβαρές ξηρασίες, καθώς και στην αποψίλωση των δασών, από άλλα μικρότερα είδη που χρειάζονται λιγότερους πόρους», εξηγεί ο ίδιος. «Γενικά μιλώντας, τα μικρά είδη είναι πιο πιθανό να επιβιώσουν από τις μεταβολές που δημιουργούνται λόγω της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με την φύση, όπως η κλιματική αλλαγή και η αλλαγή χρήσης της γης».
Είδη με πιο εξειδικευμένες δίαιτες, όπως τα πάντα και τα κοάλα, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο λόγω της περιβαλλοντικής αλλαγής. Αντίθετα, η ευρεία δίαιτα άλλων ειδών -όπως τα κοράκια και τα ρακούν- τους παρέχει ένα ευρύ φάσμα τροφών στο οποίο μπορούν να επιστρέψουν εάν εξαφανιστεί μία συγκεκριμένη πηγή τροφής.
Η ικανότητα μετανάστευσης και προσαρμογής σε διαφορετικά ενδιαιτήματα θα μπορούσε επίσης να εξασφαλίσει τα ζώα απέναντι σε ένα αβέβαιο μέλλον. Για παράδειγμα, πολλά πλάσματα που μπορούν να επιβιώσουν μόνο σε παγωμένα γεωγραφικά πλάτη ή σε κοραλλιογενείς υφάλους, περιβάλλοντα τα οποία λιγοστεύουν κάτω από τη συνεχή θέρμανση, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους κινδύνους. Έρευνες έχουν δείξει, επίσης, ότι ζώα όπως οι παπαγάλοι, οι νυχτερίδες και οι μυγαλές “αλλάζουν σχήμα” με την πάροδο των γενεών, αναπτύσσοντας μεγαλύτερα ράμφη, φτερά και ουρές που τα βοηθούν να ψύχονται αποτελεσματικότερα σε θερμότερα κλίματα, και ενδεχομένως να τα καθιστούν περισσότερο προσαρμοστικά.
Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι τα ζώα που είναι πιο ανθεκτικά στις διαταραχές των οικότοπων και στις αλλαγές της θερμοκρασίας είναι πιθανότερο να ευδοκιμήσουν σε έναν πιο ζεστό κόσμο. Για να πάρετε ενδείξεις σχετικά με το ποια είδη μπορεί να περιλαμβάνει το μέλλον, απλώς κοιτάξτε τα απλά, γενικής δίαιτας και ταχείας αναπαραγωγής είδη που καταλαμβάνουν τα πιο διαταραγμένα ενδιαιτήματα στον πλανήτη μας: τις πόλεις. Αυτές περιλαμβάνουν κατσαρίδες, ποντίκια, αρουραίους, κοράκια, περιστέρια, μερικά αρπακτικά πτηνά, μαϊμούδες και ρακούν.
Και αυτό, υποθέτοντας πως δεν θα καταλήξουμε σε καταστροφικά επίπεδα ζέστης, τα οποία εκτείνονται πέρα από τα θερμικά όρια αυτών των ειδών. Εάν εκτυλισσόταν ένα τέτοιο σενάριο, θα κοιτούσαμε έναν κόσμο που θα κατοικείτο μόνο από ακραιόφιλα όπως τα Βραδύπορα· γνωστά και ως αρκούδες του νερού. Αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα μπορούν να πέσουν σε κατάσταση νάρκης που αναστέλλει σχεδόν εντελώς τον μεταβολισμό τους, επιτρέποντας σε ορισμένα είδη Βραδυπόρων να αντέξουν ακραίο ψύχος -196 βαθμών Κελσίου, και ζέστη έως και 150 βαθμούς.
Κι όμως, ακόμη και τα φαινομενικά άφθαρτα σώματά τους έχουν όρια, σύμφωνα με προηγούμενη έρευνα του Strona. Η μελέτη αυτή, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Scientific Reports”, προσομοίωσε πώς θα τα κατάφερναν τα Βραδύπορα κάτω από ακραίο κρύο και ζέστη, με βάση μόνο τα επίπεδα ανοχής τους στη θερμοκρασία. Η έρευνα επιβεβαίωσε ότι τα Βραδύπορα θα μπορούσαν να αντέξουν απίστευτα ακραίες συνθήκες. Όταν όμως οι ερευνητές συμπεριέλαβαν τις αλληλεπιδράσεις με τα άλλα είδη, οι οποίες συνθέτουν τα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτώνται, οι πληθυσμοί των Βραδυπόρων μειώθηκαν κατακόρυφα όταν η θέρμανση έφτασε το προβλεπόμενο ακραίο όριο που θα αποδεκάτιζε αυτά τα άλλα ζώα.
«Τα Βραδύπορα είναι εξαιρετικά ανθεκτικά από μόνα τους, χρειάζονται όμως και τα υπόλοιπα είδη για να επιβιώσουν», δηλώνει ο Strona.
Αυτό είναι το ψεγάδι της ιδέας των “ειδών που επιζούν”, λέει ο ίδιος, επειδή δεν αντιλαμβάνεται την ανάγκη για ολοκληρωμένα οικοσυστήματα και το δίκτυο (των οικοσυστημάτων) από πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών για τη διατήρηση της ζωής στη Γη, όπως έδειξε η έρευνα στο Science Advances.
Αντί να στηρίζουμε τις ελπίδες μας στο ότι κάποια ανθεκτικά είδη θα επιβιώσουν κάτω από την κλιματική αλλαγή, πρέπει να προστατεύσουμε ολόκληρα τα οικοσυστήματα. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να επιβραδύνουμε την θέρμανση περιορίζοντας την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, περιορίζοντας την καταστροφή οικοτόπων και μειώνοντας την ανθρώπινη επίδραση στην άγρια ζωή, λένε οι ειδικοί.
Οι προβλέψεις μπορούν να βοηθήσουν ρίχνοντας τα φώτα της δημοσιότητας στα πλέον ευάλωτα ζώα, τα οποία χρειάζονται την άμεση προσοχή μας. Ακόμα καλύτερα, σε συνδυασμό με πρόσφατες έρευνες που προσδιορίζουν προβλεπόμενα καταφύγια ενδιαιτημάτων για ζώα που απειλούνται από το κλίμα, μπορούμε να προστατεύσουμε προληπτικά ολόκληρα οικοσυστήματα που διατηρούν τα είδη διασυνδεδεμένα.
Μπορεί να υπάρχουν βραχυπρόθεσμοι “νικητές” κάτω από την προβλεπόμενη κλιματική αλλαγή. «Αλλά αυτό που έχει σημασία, νομίζω, είναι το καθαρό υπόλοιπο (net balance)», λέει ο Strona. «Πιστεύω ότι θα υπάρξουν πολύ περισσότεροι ηττημένοι από νικητές» — και τελικά, αυτοί οι ηττημένοι μπορεί να περιλαμβάνουν και εμάς.
Πηγή: https://www.livescience.com/