Το χταπόδι είναι ένα αρκετά παράξενο πλάσμα: Το σώμα του μπορεί να στριμωχτεί σε μικροσκοπικές ρωγμές. Διαθέτει οκτώ, καλυμμένους από μυζητήρες (βεντούζες), βραχίονες οι οποίοι ανναγενώνται σε περίπτωση ακρωτηριασμού. Τρεις καρδιές. Μπλε αίμα (πλούσιο σε χαλκό). Και τεράστιο τοροειδή εγκέφαλο, που του προσφέρει ανώτερη νοημοσύνη, συγκριτκά με τα άλλα ασπόνδυλα. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του, όμως, είναι η ικανότητά του να αλλάζει γρήγορα χρώμα, καμουφλάροντας τον εαυτό του κατά βούληση.
Το καμουφλάζ αποτελεί μια σημαντική δεξιότητα που μοιράζονται σχεδόν όλα τα κεφαλόποδα -μια ομάδα θαλάσσιων ασπόνδυλων που περιλαμβάνει επίσης τα καλαμάρια και τις σουπιές-. Τα χταπόδια, όμως, το έχουν πάει σε άλλο επίπεδο. Τα μοτίβα τους εμφανίζουν την υψηλότερη ανάλυση και οι χρωματικές μεταβάσεις που εκτελούν είναι από τις ταχύτερες στο ζωικό βασίλειο.
Σημείωση: Υπάρχουν 300 περίπου είδη χταποδιών. Δεν είναι όλα τα είδη σε θέση να αλλάξουν το χρώμα τους. Επιπροσθέτως, μεταξύ των ειδών που διαθέτουν αυτή την ικανότητα, οι μηχανισμοί καμουφλάζ που χρησιμοποιούν ποικίλλουν. Έτσι, σε αυτό το άρθρο ο όρος “χταπόδι” χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα γενικά χαρακτηριστικά της ομάδας.
Το καμουφλάζ είναι ένας εξαιρετικά αποτελεσματικός τρόπος άμυνας απέναντι σε θηρευτές, αυτή όμως δεν είναι η μοναδική του χρησιμότητα. Μπορεί να προσφέρει πλεονέκτημα όταν γίνεσαι εσύ ο κυνηγός, καθώς εξασφαλίζει ότι το θήραμα θα σε πλησιάσει ανυποψίαστο. Πέρα από αυτό, όμως, τα χταπόδια χρησιμοποιούν τις χρωματικές μεταβάσεις για να σαστίζουν την λεία τους, με έντονες και γρήγορες χρωματικές εναλλαγές πριν από την επίθεση. Το καμουφλάζ μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθεί ως αποτρεπτικός μηχανισμός. Για παράδειγμα, κάποια χταπόδια προειδοποιούν μέσω των φωτεινών δακτυλίων που δημιουργούν, για το ότι είναι δηλητηριώδη.
Πως αλλάζει χρώμα ένα χταπόδι;
Αυτή η εκπληκτική ικανότητα των χταποδιών οφείλεται στα χρωματοφόρα (μικροσκοπικά όργανα που αλλάζουν χρώμα) που βρίσκονται στο δέρμα τους. Ο αριθμός τους μπορεί να είναι από μερικές δεκάδες χιλιάδες έως και εκατομμύρια, ανάλογα με το μέγεθος κάθε είδους.
Σημείωση: Χρωματοφόρο μπορεί να ονομάζεται είτε το ίδιο το κύτταρο είτε συνολικά το όργανο, το οποίο αποτελείται από ομάδες κυττάρων.
Χρωματοφόρα
Στην καρδιά κάθε χρωματοφόρου υπάρχουν μικροσκοπικοί σάκοι οι οποίοι είναι γεμάτοι με νανοσωματίδια μιας χρωστικής που ονομάζεται ξανθομματίνη. Οι σάκοι της χρωστικής περιβάλλονται από μία ελαστική μεσοκυττάρια ουσία που συνδέεται με μυϊκά κύτταρα. Όταν αυτά τα μυϊκά κύτταρα συστέλλονται, ο χρωστικός σάκος εκτείνεται, γεγονός που επιτρέπει να εισέλθει περισσότερο φως στο κύτταρο. Καθώς η ξανθομματίνη έχει την ιδιότητα να απορροφά ορισμένα μήκη κύματος (χρώματα), το φως που επιστρέφει το χρωματοφόρο πίσω στο περιβάλλον έχει διαφορετικό χρώμα από το το φως που εισήλθε στο κύτταρο.
Υπάρχουν τρία στρώματα χρωματοφόρων στο δέρμα ενός χταποδιού, με κάθε στρώμα να περιέχει σωματίδια ξανθομματίνης τα οποία στέλνουν πίσω και από ένα διαφορετικό χρώμα. Το ανώτερο στρώμα παράγει κίτρινο χρώμα, το μεσαίο κόκκινο, και το κατώτερο στρώμα παράγει ένα καφέ χρώμα. Τα χταπόδια μπορούν να συνδυάσουν αυτά τα χρώματα αλλάζοντας το σχήμα των χρωματοφόρων σε κάθε στρώμα, κάτι που επιτρέπει στα κεφαλόποδα να δημιουργούν μια μεγάλη ποικιλία αποχρώσεων.
Τα χρωματοφόρα, όμως, δεν αποτελούν τις μόνες δομές που εμπλέκονται στην διαδικασία του καμουφλάζ. Πρόσθετα όργανα, γνωστά ως ιριδοφόρα και λευκοφόρα, στο δέρμα ορισμένων ειδών χταποδιού, μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση ή την αλλαγή των χρωμάτων.
Ιριδοφόρα
Κάτω από τα χρωματοφόρα, βρίσκεται ένα εξειδικευμένο στρώμα κυττάρων ανάκλασης που βοηθάει το χταπόδι να ταιριάξει ακόμη περισσότερο με τις αποχρώσεις που το περιβάλλουν. Τα ιριδοφόρα περιέχουν εκατοντάδες μικροσκοπικές δομές που μοιάζουν με καθρέφτη, οι οποίες αντανακλούν πίσω το φως πίσω, επιτρέποντας στα χρώματα να φαίνονται πιο φωτεινά. Αυτές οι ανακλαστικές επιφάνειες είναι επίσης υπεύθυνες για την προσθήκη αποχρώσεων του μπλε και του πράσινου, στο χρώμα του χταποδιού, καθώς οι χρωστικές του δεν είναι σε θέση να παράγουν αυτά τα χρώματα.
Λευκοφόρα
Τέλος, υπάρχουν και τα λευκοφόρα, μια έτερη ανακλαστική δομή που βρίσκεται κάτω από τα ιριδοφόρα. Σε αντίθεση με την ανακλαστικότητα -τύπου καθρέφτη- των ιριδοφόρων, τα λευκοφόρα καλύπτονται από δεκάδες χιλιάδες οδοντωτούς μίσχους που διαχέουν το φως. Κοντά στην επιφάνεια, το διάχυτο αυτό φως φαίνεται πάντα λευκό, στα βαθύτερα όμως νερά επιτρέπει στο χταπόδι να διασκορπίζει παθητικά φως στα μήκη κύματος που υπάρχουν στο περιβάλλον του. Η ένταση αυτού του ανακλαστικού στρώματος ελέγχεται από τα ανώτερα χρωματοφόρα, παρέχοντας στο χταπόδι πρόσθετες χρωματικές επιλογές.
Μεταβολές στην υφή
Πέρα από όλους αυτούς τους ανακλαστήρες και τις χρωστικές, το δέρμα του χταποδιού έχει επίσης την ικανότητα να αλλάζει γρήγορα την υφή του, χρησιμοποιώντας μικρές δέσμες μυών που ονομάζονται θηλές. Οι μύες σε αυτές τις δέσμες σχηματίζουν ένα δίκτυο, με κάποιους από αυτούς να εκτείνονται ακτινικά και κάποιους άλλους να εκτείνονται κυκλικά, ειτρέποντας στο δέρμα να γίνεται λείο, όπως η επιφάνεια των φυκιών, ή τραχύ σαν βράχος.
Κι όμως! Έχει αχρωματοψία
Για να μπορέσει κάποιος να καμουφλαριστεί αποτελεσματικά, θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιληφθεί τα διάφορα χρώματα γύρω του. Λογικό δεν είναι; Πως θα σας φαινόταν αν σας λέγαμε ότι μπορεί να το κάνει κάποιος με αχρωματοψία; Κι όμως είναι αλήθεια. Τα χταπόδια διαθέτουν έναν μόνο τύπο φωτουποδοχέα στα μάτια τους, κάτι που σημαίνει ότι βλέπουν τον κόσμο μόνο σε αποχρώσεις του γκρι.
Ωστόσο, καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα, χρησιμοποιώντας δύο καταπληκτικά κόλπα. Το πρώτο βρίσκεται στους βραχίονές τους – γιατί μπορεί να μην βλεπουν τα χρώματα, μπορούν όμως να τα αισθανθούν (χωρίς αστεία). Μέσω κάποιων χημικών ουσιών -που ονομάζονται οψίνες και βρίσκονται μέσα σε μικροσκοπικές ίνες στα πλοκάμια τους- τα χταπόδια μπορούν να αισθανθούν το εκάστοτε χρώμα.
Το δεύτερο κόλπο βρίσκεται στα ίδια τα μάτια τους· σε αυτές τις κόρες με το παράξενο σχήμα. Όσοι ασχολούνται με φωτογραφία (ή τηλεσκόπια και, γενικά, οπτική) γνωρίζουν για το χρωματικό σφάλμα των φακών (ή χρωματική εκτροπή), όπου ο φακός εμφανίζει αδυναμία να εστιάσει όλα τα χρώματα στο ίδιο σημείο. Έτσι, κάθε μήκος κύματος εστιάζεται σε διαφορετική απόσταση. Τα χταπόδια χρησιμοποιούν τα περίεργα μάτια τους για να εκμεταλλευτούν αυτό το φαινόμενο. Σαρώνουν την εικόνα, εξετάζοντας χωριστά το που εστιάζεται το φως από το κάθε τμήμα της.
Και εάν δεν έχετε εντυπωσιαστεί έως τώρα, σας έχουμε κρατήσει κάτι πραγματικά εντυπωσιακό για το τέλος. Την ταχύτητα.
Πολλά ζώα βασίζονται στο καμουφλάζ, τα χταπόδια όμως παίζουν σε δική τους κατηγορία όσον αφορά την ταχύτητα και την ακρίβεια με τις οποίες εναλλάσσουν πολύ διαφορετικά, μεταξύ τους, χρώματα. Οι χαμαιλέοντες -ένα ζώο ιδιαίτερα γνωστό για το καμουφλάζ του- χρειάζεται από αρκετά δευτερόλεπτα έως και περισσότερο από ένα λεπτό για να αλλάξει εντελώς χρώμα. Οι πιο γρήγορες μεταβάσεις του χταποδιού γίνονται σε λιγότερο από 100 χιλιοστά του δευτερολέπτου (0,1 δευτερόλεπτο), ταχύτερα δηλαδή από το ανοιγόκλεισμα του ματιού».
Πηγές: https://www.aquarium.co.za/ https://www.livescience.com/
