«Η μουσική είναι μία γλώσσα. Μία μνήμη του συμπαντικού συστήματος, μία μνήμη του παρελθόντος και του μέλλοντος. Πάνω απ’ όλα είναι επιστήμη, όχι διασκέδαση».
Την Τρίτη 17/05 έφυγε για πάντα από κοντά μας ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, σε ηλικία 79 ετών. Ο διεθνώς αναγνωρισμένος και βραβευμένος μουσικός, συνθέτης, παραγωγός, ακόμα και ζωγράφος και σκηνοθέτης, άφησε την τελευταία του πνοή στο Παρίσι.
Το ταλέντο του στην μουσική άρχισε να φανερώνεται από την παιδική του ηλικία. Ήδη από τα 4 του χρόνια συνέθετε(!) στο πιάνο που βρισκόταν στο πατρικό του σπίτι, πειραματιζόμενος μάλιστα με διάφορα καθημερινά αντικείμενα για να παράξει ήχους τους οποίους συνδύαζε με την μουσική του. Δεν εκπλήσσει, λοιπόν, το ότι οι δρόμοι που θα ακολουθούσε στη ζωή του αφορούσαν είδη όπως η ηλεκτρονική μουσική, η ambient και το progressive rock, είδη στα οποία τον προεξάρχοντα ρόλο παίζουν τα synthesizers. Το πρώτο του ρεσιτάλ με δικά του έργα, δόθηκε ενώπιον 2.000 ακροατών, όταν ήταν μόλις 6 ετών. Τότε ήταν, περίπου, που ο Στρατής Μυριβήλης σε ένα ταξίδι του είχε συναντήσει τον μικρό Βαγγέλη, γράφοντας για αυτόν: «Μου έπαιξε στο πιάνο δυο συνθέσεις του που με κατέπληξαν. Τη μια την έλεγε “Οι καμπάνες” και την άλλη “Ο χορός”. «Για να δούμε, τι επιφυλάσσει η μοίρα σε τούτο το Βολιωτάκι.»
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 δημιουργεί μαζί με φίλους του μουσικούς το ποπ συγκρότημα Forminx, το οποίο γνώρισε σχεδόν αμέσως την επιτυχία, ενώ ήδη μέχρι το 1967 έχει επενδύσει με μουσική αρκετές ελληνικές αλλά και ξένες κινηματογραφικές ταινίες. Είναι τότε που, λόγω του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, φεύγει για το Παρίσι, δημιουργώντας εκεί το συγκρότημα Aphrodite’s Child, μέλος του οποίου ήταν ο Ντέμης Ρούσος. Το τρίτο άλμπουμ τους το “666” θεωρείται εμβληματικό, με καταλυτική την συμμετοχή της Ειρήνης Παππά.
Παρά τον χρόνο που απαιτεί η πολύπλευρη επαγγελματική του δραστηριότητα, καθώς γράφει μουσική για τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο, δεν αφήνει ποτέ στην άκρη την προσωπική του έκφραση, την ανάγκη του για καλλιτεχνική δημιουργία. Συνεχίζει να εκδίδει προσωπικά άλμπουμ και να συνεργάζεται με διάφορους μουσικούς και σχήματα. Ενδεικτικό του μουσικού βεληνεκούς του είναι πως του προτάθηκε να αντικαταστήσει τον κορυφαίο Rick Wakeman του συγκροτήματος των Yes. Ένας από τους λόγους που αρνήθηκε την συνεργασία αυτή ήταν ο φόβος του για τις αεροπορικές πτήσεις, κάτι απαραίτητο κατά τις περιοδείες. Κορυφαία συνεργασία του, θεωρείται από πολλούς, η παραγωγή -αλλά και συμμετοχή- του άλμπουμ Phos, του ιστορικού ελληνικού γκρουπ Socrates, στα Orange Studios του Λονδίνου. Ο συνδυασμός καθαρόαιμης rock με ελληνικές παραδοσιακές κλίμακες -τις οποίες αγαπούσε και, όπως δήλωνε, τον είχαν επηρεάσει βαθιά- ήταν κάτι πρωτόγνωρο για την εποχή.
Το έργο του Βαγγέλη Παπαθανασίου είναι πολυσχιδές και με πολλές διακρίσεις, με μία κορυφαία εξ αυτών να αποτελεί το όσκαρ που κέρδισε για την μουσική της ταινίας “Chariots of Fire”. Έγραψε μουσική για ταινίες, θέατρο, ντοκιμαντέρ και εκδηλώσεις. Κάποιες από αυτές τις εκδηλώσεις, μάλιστα, τις σκηνοθέτησε ο ίδιος. Εξέδωσε προσωπικά άλμπουμ και συνεργάστηκε με κορυφαίους καλλιτέχνες. Έδωσε συναυλίες όπως αυτή στο Royal Albert Hall το 1976, όπου εξαντλήθηκαν τα εισιτήρια. Ακόμη και ως ζωγράφος καταξιώθηκε, με προσωπικές εκθέσεις έργων. Η μεγάλη του αγάπη, όμως, ήταν το σύμπαν και η εξερεύνησή του.
«Εάν δεν επικοινωνήσει ο άνθρωπος με το σύμπαν, με τι θα επικοινωνήσει; Η μουσική δεν είναι η πιο “ευγενής” έκφραση του ήχου του σύμπαντος. Η μουσική είναι το ίδιο το σύμπαν!»
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, γνωστός ανα τον κόσμο ως Vangelis, αγάπησε το σύμπαν ή όπως προτιμούσε να το αποκαλεί ο ίδιος “τον κόσμο”, ονομασία που του έδωσαν οι αρχαίοι Έλληνες λόγω της τάξης, της αρμονίας, της ομορφιάς του. Ένα κόσμημα!
Το άλμπουμ “Albedo 0.39” (1976) είναι εμπνευσμένο από την φυσική του διαστήματος. Ο ίδιος ο τίτλος του αφορά την λευκάυγεια, το ποσοστό δηλαδή του φωτός (της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας) που προσπίπτει σε ένα σώμα (π.χ. έναν πλανήτη), το οποίο ανακλάται πίσω στο διάστημα. Η τιμή 0.39 (ή 39%) αφορούσε την λευκάυγεια του πλανήτη μας την εποχή που κυκλοφόρησε το άλμπουμ. Δυστυχώς, λόγω της υπερθέρμανσης που λιώνει τους πάγους, η τιμή αυτή σήμερα βρίσκεται κοντά στο 30%.
Ήταν φυσικό, λοπόν, η μουσική του μέσα από την οποία αναδύεται η ιδιαίτερη σχέση που είχε με το διάστημα και την μελέτη των μυστηρίων του, να επιλεχθεί από τους ερευνητές και τους εξερευνητές του σύμπαντος. Το “Movement 3”, από το -προγενέστερο του “Albedo 0.39”- άλμπουμ “Heaven and Hell”(1975), αποτέλεσε το σήμα της βραβευμένης τηλεοπτικής σειράς “Cosmos: A Personal Voyage” του Carl Sagan, Μίας εκλαϊκευμένης παρουσίασης της γνώσης μας για το διάστημα.
Το έργο του «Μυθωδία», επιλέχθηκε από τη NASA επίσημη ως μουσική για την αποστολή «2001 – Mars Odyssey». Το αρχικό όνομα του έργου ήταν “Μυθολογία” και είχε παρουσιαστεί στο Ηρώδειο το 1993. Ηχογραφήθηκε διασκευασμένο, εν μέρει, και εμπλουτισμένο το 2001. Η κυκλοφορία του άλμπουμ καθυστέρησε ώστε να συμπέσει χρονικά με την είσοδο της διαστημοσυσκευής σε τροχιά γύρω από τον κόκκινο πλανήτη. Την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε με το νέο όνομα στους στύλους του Ολυμπίου Διός.
Το 2014 η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) του αναθέτει τη μουσική επένδυση για την αποστολή «Rosetta», την πρώτη αποστολή προσεδάφισης σε κομήτη (67P/Churyumov-Gerasimenko), η οποία επετέυχθη την χρονιά εκείνη, δέκα ολόκληρα χρόνια μετά την αρχική εκτόξευση. Εκείνος δημιουργεί την τριλογία “Arrival”, “Philae’s Journey”, και “Rosetta’s Waltz”, τα οποία συνοδεύουν τα επίσημα βίντεο της αποστολής που δίνει στην δημοσιότητα η ESA. Το άλμπουμ “Rosetta” κυκλοφορεί το 2016.
Την τελευταία δεκαετία ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με τη σύνθεση μουσικής για το πρόγραμμα Juno, το οποίο συνεχίζει την εξερεύνηση του Δία τα τελευταία 6 χρόνια. Το 2021, πέντε χρόνια από την είσοδο του διαστημικού σκάφους Juno στην τροχιά του Δία, κυκλοφόρησε το άλμπουμ “Juno to Jupiter”, εμπνευσμένο από την αποστολή. To Juno ξεκίνησε το 2011 και έφτασε στον Δία στις 4 Ιουλίου του 2016. Λόγω της σημασίας του, η αποστολή που είχε προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί στις 31 Ιουλίου, επεκτάθηκε από τη NASA και τώρα ο Juno θα συνεχίσει την εξερεύνηση μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2025. Στο άλμπουμ περιλαμβάνονται και ήχοι από την εκτόξευση του Juno.
Στις 15 Ιουνίου 2018 συνέθεσε ένα μουσικό κομμάτι για το μνημόσυνο του Stephen Hawking . Ως φόρος τιμής, την στιγμή που οι στάχτες του ενταφιάζονταν στο Αβαείο του Γουέστμινστερ στο Λονδίνο, αυτή η μουσική μαζί με τη φωνή του καθηγητή Hawking, μεταδιδόταν στο διάστημα προς την πλησιέστερη μαύρη τρύπα (1A 0620–00), από τον επίγειο σταθμό ESTRACK της ESA στην Ισπανία.
Tο 1995, τιμήθηκε για την μουσική του προσφορά αλλά και την αγάπη του για το διάστημα. Το Minor Planet Center της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης έδωσε το όνομα του Βαγγέλη Παπαθανασίου στον Αστεροειδή της Κύριας Ζώνης «6354», που πλέον ονομάζεται «6354 Vangelis».
Το 2003 η ΝΑΣΑ του απένειμε το μετάλλιο “Public Service Medal” σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της. Το βραβείο αποτελεί την υψηλότερη τιμή από τον Αμερικανικό οργανισμό για μη κυβερνητικά πρόσωπα.
Σήμερα, η NASA τον αποχαιρετά γράφοντας “Ad astra, Vangelis”. Προς τα άστρα…
Ενώ το τελευταίο αντίο από τον επί δύο δεκαετίες φίλο του Βαγγέλη Παπαθανασίου, τον διακεκριμένο διαστημικό επιστήμονα και ακαδημαϊκό Σταμάτη Κριμιζή, πατέρα -μεταξύ άλλων- των αποστολών Voyager, μέσω της, έχει ως εξής (ATHENS VOICE):
“Το τελευταίο διάστημα οι επαφές μας είχαν κυρίως σχέση με τη χρήση της μουσικής του στο άνοιγμα του παγκόσμιου συνεδρίου Διαστημικής Επιστήμης COSPAR που θα γίνει στην Αθήνα τον ερχόμενο Ιούλιο. Όμως, η μοίρα είχε άλλα σχέδια και τώρα θρηνούμε τον χαμό του.
Προσωπικά πιστεύω ότι το «ουδείς αναντικατάστατος» για κάποιους ανθρώπους δεν ισχύει. Ο φίλος μου, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, είναι αναντικατάστατος…
Βαγγέλη μου, η μουσική σου θα παίξει στο COSPAR τον Ιούλιο και αυτό είναι το λιγότερο που μπορεί να κάνει η επιστήμη του διαστήματος για σένα.”
